Spis treści
Choć sos beszamelowy należy do francuskiej klasyki, to przedostał się też do innych kuchni i tradycyjnych dań, jak chociażby lasagne, której obowiązkowym komponentem jest właśnie ten biały sos. Co to są francuskie sosy bazowe? Z czego składa się sos beszamelowy? Jak go zrobić? Co to jest zasmażka? Jak uniknąć grudek? Czym go można urozmaicić? Do czego podawać? Poznaj niezawodny przepis na sos beszamelowy 😋
![sos beszamelowy ze szparagami](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-beszamelowy-ze-szparagami.jpg)
Sos beszamelowy jest bardzo uniwersalny.
Źródło: Javier Lastras on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Bazowe sosy francuskie
Beszamel jest jednym z sosów-matek, o których napisałam osobny artykuł – „Sosy francuskie”. Oprócz ‘béchamel’, należą do nich sos holenderski, ‘velouté’, ‘espagnole’ i pomidorowy. Na ich podstawie powstały (i wciąż powstają) inne, bardziej finezyjne sosy. By jednak tworzyć kolejne wariacje, należy poznać podstawy 😉.
![przekąski na imprezę krakersy sosy owoce](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-beszamelowy-wariacje.jpg)
Z sosów bazowych można tworzyć bardziej skomplikowane.
Źródło: Brooke Lark on Unsplash (dostęp 18.05.2022r.).
Co to jest sos beszamelowy?
Sos beszamelowy jest określany mianem „biały” ze względu na swój kolor. Robi się go z jasnej zasmażki i najczęściej mleka (niektórzy sięgają po śmietankę). Do smaku dodaje się sól, pieprz i gałkę muszkatołową.
![sos beszamelowy francuskie sosy bazowe](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-beszamelowy-francuskie-sosy-bazowe.jpg)
Sos beszamelowy jest zaliczany do sosów białych.
Źródło: Kai Hendry on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Jak zrobić sos beszamelowy?
Przygotowanie sosu beszamelowego rozpoczyna się od zasmażki. A cóż to takiego? Choć zasmażka może kojarzyć się z kalafiorem czy fasolką szparagową (u mnie robi się zasmażane warzywa, czyli polane podsmażoną na maśle bułką tartą), to jest to mąka zasmażona w tłuszczu. W tym przypadku sięgamy po masło (ciekawy smak możemy osiągnąć z palonym masłem), ale jeśli chcemy (lub musimy), możemy sięgnąć po jakiś zamiennik, na przykład margarynę (dla wegan czy nietolerujących laktozę). Po co właściwie potrzebny jest ten tłuszcz?
![co to zasmażka](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/co-to-zasmazka.jpg)
Zasmażka do podstawa sosu beszamelowego.
Źródło: der.gugelhupf on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Rola tłuszczu w sosie
Co najgorszego może się stać przy robieniu sosu beszamelowego? Grudki, wyczuwalne ziarenka mąki, czasami nawet zbite w większe kulki. To czarny scenariusz. Jak go uniknąć? Z pomocą przychodzi właśnie tłuszcz: to on otacza każdą cząsteczkę mąki chroniąc przed zbijaniem się w niechciane grudy. Dlatego pierwszym krokiem jest wymieszanie mąki z tłuszczem z równoczesnym podgrzewaniem. Nie można jednak przedobrzyć ze smażeniem, bo uzyskamy ciemną zasmażkę, a tym samym sos, który ma być przecież biały. Ale to niejedyny mankament zbyt długiego podgrzewania tych dwóch składników: wraz z „nabieraniem rumieńców” skrobia traci swoją „siłę” wiązania (zagęszczania sosu).
![jak zrobić sos beszamelowy zasmażkę](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/jak-zrobic-sos-beszamelowy-zasmazke.jpg)
Pamiętaj, by nie spalić zasmażki, bo straci ona swoją „siłę”.
Źródło: this girl rigel on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Jaka mąka do sosu beszamelowego?
To mąka jest odpowiedzialna za zagęszczanie sosu, a konkretnie skrobia. O niej pisałam już w kilku poprzednich artykułach: o węglowodanach czy czerstwieniu chleba. Zrobię jednak małe przypomnienie. Skrobia może występować w dwóch konfiguracjach: amylozy i amylopektyny, choć w obu przypadkach składa się cząsteczek glukozy, ale inaczej ze sobą połączonych. Ze względu na swą budowę, amyloza jest lepsza w zagęszczaniu sosów niż amylopektyna, wystarczy jej dodać mniej, by uzyskać taki sam efekt. I tak dla przykładu skrobia w mące pszennej to 25% amylozy, zaś pozostałe 75% to amylopektyna. W przypadku skrobi ziemniaczanej ten stosunek jest inny: przeważa amyloza, więc wystarczy mniejsza jej ilość do „związania” sos czy budyniu (który właściwie też jest sosem, ale bardzo gęstym).
![owoce morza z sosem beszamelowym](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/owoce-morza-z-sosem-beszamelowym.jpg)
Sos beszamelowy można też podać z owocami morza.
Źródło: T.Tseng on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Dlaczego sos gęstnieje?
Jak to się dzieje, że sos gęstnieje? Wspomniałam już, że to zasługa skrobi obecnej w mące. Ale nie wystarczy sama mąka (skrobia) i woda (płyn). Potrzebne jest coś jeszcze, bo przecież gdy połączymy ze sobą biały proszek z mlekiem, to jego lepkość (nie chcę tu podawać definicji, ale dam przykład dla lepszego zobrazowania: woda ma niską lepkość, keczup większą, a miód bije je na głowę) się praktycznie nie zmienia. Dopiero podgrzewanie takiej mikstury sprawia, że zaczyna ona gęstnieć. Gdy wzrasta temperatura, to cząsteczki skrobi absorbują wodę i puchną. Widzimy, że sos gęstnieje.
![moussaka sos beszamelowy](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/moussaka-sos-beszamelowy.jpg)
Do greckiej moussaki niezbędny jest sos beszamelowy.
Źródło: Roger Ferrer Ibáñez Martin Wehrle on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Kiedy i jak dodać mleko do sosu?
Kolejnym krokiem po przygotowaniu zasmażki jest dodanie mleka. Pamiętaj, by za bardzo nie zrumienić mąki z masłem, a już na pewno jej nie spal 😜. Do gotowej zasmażki należy stopniowo dolewać mleko, cały czas mieszając, najlepiej trzepaczką balonową. Nie przejmuj się, jeśli sos będzie wciąż płynny: potrzeba czasu, by mieszanka się ogrzała, a skrobia mogła napęcznieć i związać dodany płyn. Cierpliwie czekaj, nie zapominaj jednak o mieszaniu. A ile tego mleka? To zależy od tego, do czego chcesz użyć sosu i tym samym konsystencji, która będzie adekwatna do konkretnego dania. Do lasagne przyda się bardziej płynny sos, zaś do croque madame lepszy będzie gęsty, niemalże dający się smarować niczym miękkie masełko.
![jak zrobić sos beszamelowy przepis](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/jak-zrobic-sos-beszamelowy.jpg)
Do mieszania sosu beszamelowego przyda się trzepaczka balonowa.
Źródło: mush m on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Czym przyprawić sos beszamelowy?
Sos beszamelowy jest prosty w przygotowaniu, jak i smaku: niezbędne przyprawy to sól, pieprz i gałka muszkatołowa, które dodaje się na końcu. Ze względu na swą prostotę, jest też w stanie wiele przyjąć, więc tak naprawdę może dodać co tylko Ci przyjdzie do głowy: kardamon, cynamon, goździki, kumin, a może pieprz cayenne? Daj się ponieść wyobraźni 😉. Choć można też go przygotować w wersji na słodko z cukrem czy miodem i wanilią.
![sos beszamelowy na słodko](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-beszamelowy-na-slodko.jpg)
Sos beszamelowy można też zrobić w wersji na słodko.
Źródło: Amanda Lim on Unsplash (dostęp 18.05.2022r.).
Z beszamelu można zrobić sos ‘mornay’: wystarczy dodać ser żółty (parmezan, gruyère czy goudę). Z kolei sos ‘saubice’ o cebulę, a ‘ecossaise’ o gotowane jajka. Bardziej wyrafinowany jest sos ‘nantua’ z rakami.
![sos mornay beszamel z serem żółtym](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-mornay.jpg)
Sos mornay to sos beszamelowy z serem.
Źródło: Terence T.S. Tam on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Historia sosu beszamelowego
Tak wygląda współczesny sos beszamelowy. A jak było kiedyś? Pierwszą wzmiankę o nim znajdziemy w „Le Cuisinier François” autorstwa Francois Pierre (de) La Varenne (kucharza króla Ludwika XIV), opublikowanej w 1651 roku. Wówczas oznaczał wolno gotowane mleko wraz z cielęcym wywarem i przyprawami. Taką mieszankę przed podaniem odcedzano i wzbogacano śmietanką. A skąd jego nazwa? Na cześć markiza de Béchameil z Nointel.
![sos beszamelowy lasagne włoska lazania jak zrobić lasagne](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/sos-beszamelowy-lasagne-wloska-lazania-martin-wehrle.jpg)
W lasagne musi pojawić się sos beszamelowy.
Źródło: Martin Wehrle on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Stary przepis na sos beszamelowy
Pozwolę sobie zacytować stary przepis na sos beszamelowy pokazujący jego oryginalne oblicze: z wywarem cielęcym. Znalazłam go w książce Emily Waters (W.G.Waters) „The Cook’s Decameron: A Study In Taste, Containing Over Two Hundred Recipes For Italian” z 1901 roku.
Składniki:
- masło
- szynka
- cielęcina
- marchewki
- szalotka
- seler
- liście laurowe
- goździki
- tymianek
- ziarna pieprzu
- mąka ziemniaczana
- śmietanka
- bulion z ptactwa.
Przygotuj ‘mirepoix’ (można to przetłumaczyć jako włoszczyznę): warzywa pokrój w kostkę, wymieszaj z masłem, ścinkami z chudej cielęciny i szynki. Podgrzewaj na małym ogniu, by zanadto nie zrumienić. Kiedy płyny zostaną zaabsorbowane, dodaj łyżkę mąki ziemniaczanej. Wymieszaj i dodawaj stopniowo śmietankę i bulion (w równych ilościach). Zagotuj mieszając. Gotuj jeszcze na wolnym ogniu mieszając od czasu do czasu. Jeśli sos za bardzo zgęstnieje, dodaj więcej śmietanki i bulionu. Po dwóch godzinach przecedź przez gazę, by uzyskać bardzo gładki sos beszamelowy.
![sos beszamelowy przepis na beszamel](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/Sos-beszamelowy-przepis.jpg)
Stary przepis na sos beszamelowy różni się od tego współczesnego.
Źródło: Michael Newman on Flickr (dostęp 18.05.2022r.).
Przepis na współczesny sos beszamelowy
Stary przepis jednak sporo ewoluował, znikł z niego mięsny wywar i wiele innych składników. Lista jest znacznie krótsza.
Składniki:
- 20 g masła
- 20 g mąki pszennej
- mleko według potrzeby*
- przyprawy: sól, pieprz, gałka muszkatołowa.
*Tak jak pisałam, ilość mleka zależy od pożądanej konsystencji sosu. Do tostów potrzebny będzie gęsty sos, a więc mniej mleka, około 100 ml. Z kolei do lasagne zużyjesz go znacznie więcej. Musisz obserwować podczas gotowania 😊.
W garnku roztop masło, wsyp mąkę. Podsmaż na małym ogniu mieszając.
![jak zrobić beszamel przepis na sos beszamelowy](https://naukanatalerzu.pl/wp-content/uploads/2022/05/jak-zrobic-sos-beszamelowy-1.jpg)
Pierwszy krok to przygotowanie zasmażki.
Źródło: Nauka na talerzu.
Gdy każde ziarenko mąki będzie otoczone tłuszczem (lub prawie każda 😜, żeby zasmażka się nie spaliła), zacznij stopniowo dolewać mleko, podgrzewając i mieszając trzepaczką balonową. Podgrzewaj do momentu uzyskania pożądanej konsystencji. W razie potrzeby dodaj więcej mleka. Dopraw do smaku.
Wyszedł Ci idealny sos beszamelowy?
Podziel się z innymi 🤗
Oznacz @naukanatalerzu na Facebooku lub Instagramie.
Podsumowanie:
- Podstawowe sosy francuskie to beszamelowy, holenderski, ‘velouté’, ‘espagnole’ i pomidorowy.
- Sos beszamelowy składa się z jasnej zasmażki, mleka i przypraw (soli, pieprzu i gałki muszkatołowej).
- Za gęstnienie sosu beszamelowego odpowiedzialna jest skrobia obecna w mące.
- Sos beszamelowy można wykorzystać do włoskiej lasagne, greckiej moussaki, francuskiej croque madame, jak i zwykłych zapiekanek.
Podobał Ci się mój artykuł?
Podziel się nim! 🤗
Wyjątkowy e-book z 20 przepisami na nietuzinkowe, autorskie dania: przystawki, zupy, dania główne i desery
Literatura:
Gelatinisation- White sauce and pasta. https://carzyfoodscience.weebly.com/gelatinisation–white-sauce-and-pasta.html
Katie Lase (2013). Kitchen Science: How Flour Thickens Sauces. https://themolecularcircus.wordpress.com/2013/03/06/kitchen-science-how-flour-thickens-sauces/
Delany, A. (2019). Okay, What Is Béchamel Sauce, Anyway? https://www.bonappetit.com/story/what-is-bechamel-sauce
Béchamel Sauce — White Sauce. https://www.scienceofcooking.com/food-encyclopedia/bechamel_sauce.htm
Pingback: Francuskie sosy bazowe - Nauka na talerzu - Marta Szumiata
Świetny wpis! 🙂
Dziękuję Piotrze 😊 zapraszam po więcej smakowitej wiedzy!